Конститутсия санади асосии ҳар як давлат буда, пояи низоми сиёсию ҳуқуқӣ, иҷтимоию иқтисодӣ ва фарҳангии кишварро муайян мекунад. Он на танҳо маҷмӯи қонунҳои умумидавлатист, балки рамзи истиқлолият, адолат ва ваҳдати миллӣ мебошад. Конститутсия ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро эътироф намуда, давлатро уҳдадор месозад, ки онҳоро ҳифз ва таъмин намояд. Аз ин ҷиҳат, он на танҳо як санади ҳуқуқӣ, балки як созиши ҷомеа бо худ ва бо давлат аст, ки дар он иродаи умумии мардум таҷассум ёфтааст.

Дар таърихи ҳар миллат, қабули конститутсия лаҳзаи сарнавиштсоз ба шумор меравад, зеро он роҳу равиши рушди минбаъдаи ҷомеаро муайян мекунад. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 6 ноябри соли 1994 дар натиҷаи раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардидааст, марҳилаи наве дар таърихи давлатдории навини тоҷикон ба шумор меравад. Он ба заминаи устувори ҳуқуқӣ барои бунёди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ табдил ёфт. Аз замони қабули он, Тоҷикистон тавонист, ки сохтори сиёсӣ ва иҷтимоии худро бар асоси қонун, адолат ва ҳимояи ҳуқуқи инсон шакл диҳад.

Конститутсия вазифаи муҳим дорад: он фаъолияти тамоми сохторҳои давлатӣ — аз Президент ва Маҷлиси Олӣ то мақомоти иҷроия ва судиро танзим мекунад. Ҳамаи онҳо танҳо дар доираи ваколатҳои дар Конститутсия пешбинишуда амал мекунанд. Яъне ҳеҷ кас ва ҳеҷ мақом ҳақ надорад, ки аз доираи қонун берун равад. Ин принсип “волоияти қонун” ном дошта, пояи адолати иҷтимоиро ташкил медиҳад. Дар ҷомеае, ки қонун болотар аз ҳама меистад, шаҳрванд худро озод, ҳифзшуда ва боварманд эҳсос мекунад.

Банди муҳими дигари Конститутсияи Тоҷикистон ин аст, ки сарчашмаи ягонаи ҳокимият халқи Тоҷикистон эътироф шудааст. Ин маънои онро дорад, ки ҳамаи мақомоти давлатӣ ва шахсони мансабдор аз номи мардум амал мекунанд ва ба онҳо ҳисобот медиҳанд. Мардум ҳақ доранд, ки тавассути интихобот, раъйпурсӣ ва дигар шаклҳои демократӣ дар идораи давлат иштирок намоянд. Бо ин роҳ Конститутсия принсипи ҳокимияти халқиро таъмин мекунад.

Ҳамзамон, Конститутсия кафолати муҳими ҳуқуқҳои инсон аст. Дар он муқаррар шудааст, ки ҳама гуна табъиз аз рӯи ҷинс, миллат, забон, дин, мавқеи иҷтимоӣ ё дигар аломатҳо манъ аст. Ҳуқуқ ба зиндагӣ, озодӣ, таълим, меҳнат, дороӣ ва изҳори андеша дар Конститутсия бо забони возеҳ сабт ёфтааст. Давлат уҳдадор аст, ки шароити амалӣ гардидани ин ҳуқуқҳоро фароҳам оварад. Ин меъёрҳо арзиши олитарини инсониро инъикос мекунанд, ки асоси ҷомеаи мутамаддин маҳсуб меёбад.

Бо гузашти замон, таҳаввулоти сиёсӣ ва иҷтимоии ҷомеа зарурати ворид кардани тағйиру иловаҳоро ба Конститутсия пеш овард. Дар давоми солҳои баъдӣ барои мутобиқ сохтани сохтори давлатӣ ба талаботи замони нав якчанд маротиба тағйирот ворид гардид. Бо вуҷуди ин, моҳияти асосии он — ҳифзи ҳуқуқи инсон, таъмини ваҳдати миллӣ ва устувории давлат — ҳамоно бетағйир мондааст. Конститутсия ҳамеша ҳуҷҷати зинда аст, ки бояд бо зиндагии ҷомеа ҳамқадам бошад, аммо арзишҳои онро ҳеҷ гоҳ набояд аз даст дод.

Аз ҷиҳати иҷтимоӣ, Конститутсия барои таҳкими ҳамзистии миллатҳо ва эътиқодҳо замина гузошт. Тоҷикистон ҳамчун давлати дунявӣ ва бисёрмиллатӣ дар Конститутсияи худ ба озодии виҷдон ва эътиқод аҳамияти хос додааст. Ин меъёр имкон медиҳад, ки намояндагони ҳамаи миллатҳо ва дину мазҳабҳо дар фазои сулҳу ҳамдигарфаҳмӣ зиндагӣ кунанд. Аз ин рӯ, Конститутсия на танҳо ҳуҷҷати ҳуқуқӣ, балки омили муҳими таҳкими субот ва сулҳи миллӣ низ мебошад.

Дар баробари ин, Конститутсия роҳи рушди демократияро нишон медиҳад. Маҳз бар асоси он Тоҷикистон тавонист низоми бисёрҳизбиро ба роҳ монад, васоити ахбори оммаро озод кунад ва ҷомеаи шаҳрвандиро рушд диҳад. Ҳамзамон, он меъёрҳои масъулият ва эҳтиром ба қонунро барои шаҳрвандон муқаррар кардааст. Озодӣ бе масъулият вуҷуд дошта наметавонад, зеро ҳар як ҳуқуқ бо уҳдадорӣ ҳамроҳ аст.

Ҳамин тавр, Конститутсия на танҳо рамзи давлатдорӣ, балки оинаи худшиносии миллӣ мебошад. Он таҷассумгари ормонҳои таърихии мардуми тоҷик барои адолат, озодӣ ва истиқлолият аст. Дар заминаи он ҷомеаи мо ба сӯи ояндаи боз ҳам равшантар — ҷомеаи адолатпарвар, ҳуқуқбунёд ва фарҳангсолор қадам мегузорад. Аз ин рӯ, шинохт, риоя ва ҳифзи Конститутсия на танҳо вазифаи давлат, балки қарзи ҳар як шаҳрванди соҳибватан аст. Маҳз тавассути эҳтиром ба Конститутсия давлат устувор мемонад, ҷомеа муттаҳид мегардад ва наслҳои оянда дар фазои сулҳу амният зиндагӣ мекунанд. Конститутсия мисли чароғест, ки роҳи давлат ва миллатро ба сӯи адолат ва пешрафт равшан месозад — чароғе, ки набояд ҳаргиз хомӯш гардад.

Мардонзода Гулбаҳор Мардон

сардори раёсати ҳифзи меҳнат дар Агентии меҳнат ва шуғли аҳолӣ, муовини раиси ташкилоти ибтидоии "Шуғл"