Муносибатҳои дуҷонибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Федератсияи Русия аз оғози истиқлолияти давлатии Тоҷикистон (соли 1991) дар асоси ҳамкориҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, амниятӣ ва иҷтимоӣ рушд ёфтаанд. Яке аз самтҳои муҳими ин ҳамкориҳо масъалаи муҳоҷират, хусусан муҳоҷирати меҳнатӣ ба шумор меравад. Бо назардошти вобастагии иқтисодии аҳолӣ аз даромадҳои муҳоҷирон, сиёсати дуҷониба дар ин самт барои ҳар ду кишвар аҳамияти стратегӣ пайдо кардааст. Дар давраи муосир, ҳамкориҳои Тоҷикистону Русия дар соҳаи муҳоҷират шакли устувори институтсионалӣ гирифта, дар чорчӯби созишномаҳо, комиссияҳои байниҳукуматӣ ва барномаҳои муштарак амалӣ мегарданд.

Марҳилаҳои ташаккули ҳамкориҳо (1993–2013)

Пас аз барқарор шудани муносибатҳои дипломатӣ миёни Тоҷикистону Русия (апрели соли 1992), ҳамкориҳо дар соҳаи муҳоҷират тадриҷан рушд ёфтанд. Соли 1993 Созишнома «Дар бораи муҳоҷирати меҳнатӣ ва ҳифзи иҷтимоии шаҳрвандон» имзо гардид, ки аввалин ҳуҷҷати асосӣ дар танзими равандҳои муҳоҷират байни ду кишвар буд. Дар нимаи дуюми солҳои 1990 ва ибтидои солҳои 2000, бо афзоиши муҳоҷирати меҳнатӣ, зарурати таҳкими заминаи ҳуқуқӣ ва ҳамоҳангсозии мақомот ба миён омад.

Таҳкими заминаи ҳуқуқӣ (2013–2020)

Қадами муҳим дар таърихи ҳамкориҳои дуҷониба имзои Созишномаи байниҳукуматии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Федератсияи Русия «Дар бораи тартиби будубоши шаҳрвандони Тоҷикистон дар ҳудуди Федератсияи Русия» аз 8 феврали соли 2013 буд. Ин санад ба шаҳрвандони Тоҷикистон имконият дод, ки бидуни гирифтани иҷозатномаи кор дар муҳлати муайян фаъолият намоянд. Созишнома инчунин кафолати ҳифзи ҳуқуқи меҳнатӣ ва иҷтимоиро фароҳам овард.

Созишномаи нави байниҳукуматӣ (2025)

9 октябри соли 2025, дар ҳошияи Саммити ИДМ дар шаҳри Душанбе, вохӯрии навбатии сарони давлатҳои Тоҷикистон ва Федератсияи Русия баргузор гардид. Дар ҷараёни ин мулоқот Созишномаи нави байниҳукуматӣ «Дар бораи мақоми ҳуқуқии намояндагии Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Федератсияи Русия» имзо гардид. Ин санад марҳилаи навро дар муносибатҳои дуҷониба ифтитоҳ намуд.

Нақши намояндагии Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Федератсияи Русия

Ташкили намояндагии расмии Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Федератсияи Русия  аҳамияти амалӣ ва сиёсӣ дорад. Он имкон медиҳад, ки робитаҳои байниидоравӣ мустақим ва муассир гарданд, маълумоти дақиқ дар бораи вазъи муҳоҷирон ҷамъоварӣ шаванд ва механизмҳои ҳимояи иҷтимоӣ пурзӯр гарданд.

Паёмадҳои иҷтимоӣ ва сиёсӣ

Созишномаи нави байниҳукуматӣ ба таҳкими ҳамкориҳои иқтисодиву иҷтимоии ду кишвар мусоидат мекунад. Он на танҳо ҳимояи ҳуқуқи муҳоҷиронро таъмин мекунад, балки барои рушди бозори меҳнат ва иқтисоди Тоҷикистон низ аҳамияти калон дорад. Аз нигоҳи сиёсӣ, ин иқдом нишон медиҳад, ки Русия ва Тоҷикистон дар самти ҳамгироии иҷтимоӣ ва идоракунии муҳоҷират ба сатҳи нави ҳамкории ниҳодӣ расидаанд.

Хулоса ва натиҷагирӣ

Таҳлили таърихи ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Федератсияи Русия дар соҳаи муҳоҷират нишон медиҳад, ки ин раванд дорои хусусияти даврагӣ буда, мунтазам такмил меёбад. Аз солҳои 1990 то соли 2025, ҳамкориҳо аз сатҳи қонунгузории ибтидоӣ ба ҳамкории пурраи институтсионалӣ расидаанд. Созишномаи нави соли 2025 нишондиҳандаи марҳилаи нави ҳамгироии иҷтимоӣ ва ҳифзи ҳуқуқи муҳоҷирон мебошад.

Ашуров  Умедҷон  Баҳридинович 

директори КВД “Маркази таълимии шаҳри Душанде”